Początki zbiorów o charakterze muzealnym sięgają w Raciborzu lat dwudziestych XIXw. i wiążą się ściśle z powstaniem (w 1819r.) w tym mieście Gimnazjum Królewsko-Ewangelickiego, którego nauczyciele zaczęli gromadzić w swych pracowniach, jako pomoce naukowe, materiały związane z etnografią, militariami jak i sztuką przemysłową.
Oficjalne otwarcie pierwszych ekspozycji muzealnych nastąpiło 4 grudnia 1927 r., a na ich miejsce przeznaczono dawny XIV-wieczny kościół pw. Świętego Ducha. Później na potrzeby muzeum zaadaptowano jeszcze znajdujący się w pobliżu budynek przy ul. Chopina. Dzisiaj zbiory raciborskiego muzeum liczą ok. 30 tys. sztuk i zespołów zabytków i prezentowane są na dziewięciu stałych ekspozycjach i często organizowanych wystawach czasowych.Do najciekawszych wystaw stałych należą:
- „Odkrycia w kościele sióstr dominikanek" – wystawa jest prezentacją odkryć archeologicznych „in situ”, czyli w miejscu ich odkrycia. Można tu m.in. obejrzeć złamany rytualnie miecz, znaleziony wgro-bie ostatniego księcia raciborskiego Walentyna,
- „W Domu Ozyrysa" – na wystawie imitującej komorę grobową zobaczyć można autentyczną mumię Egipcjanki, kobiety o imieniu Dżed-Amonet-ius-anch. Po 2800 latach od chwili śmierci spoczywa na łożu w raciborskim muzeum, odsłonięta częściowo z oryginalnych bandaży,
- „Rok obrzędowy nad Górną Odrą” – obrazuje życie obrzędowe mieszkańców Raciborza i regionu. Zobaczyć tu można m.in. topioną na wiosnę Marzankę, wielkopostne kołatki, pisanki wielkanocne oraz cały zestaw przebrań związanych z kolędowaniem,
- „Dawne techniki dentystyczne" – znajdziemy tu przedmioty używane w stomatologii i technice dentystycznej, m.in.: dawne fotele, wiertarki, kolumny z kompletnym wyposażeniem w instrumenty do leczenia i usuwania zębów, a także wzorniki, chemikalia i urządzenia pomocnicze.
